PROGRAM NAUCZANIA.

W szkołach obowiązuje ramowy i szczegółowy program nauczania. W odniesieniu do naszego przedmiotu należy również ustawić racjonalny program, ale z uwzględnieniem specyfiki przedmiotu.

W każdym zespole mamy do czynienia z różnymi indywidualnościami, które się różnie rozwijają, i nauczyciel winien się stale naginać do poszczególnych jednostek. Program nie powinien więc ograniczać nauczyciela ani kierować pracy na wąsko pojęte tory, gdyż w wielu przypadkach stałoby się to szkodliwe. Również niewłaściwy jest program ułożony według tematów. Nie da się bowiem uszeregować tematów od łatwiejszych do trudniejszych, gdyż tylko wykonanie może być łatwiejsze albo trudniejsze, a nie sam temat. Małe dziecko, jak już wspomnieliśmy, zaczyna swą pracę od najtrudniejszego tematu, bo od człowieka. Jest zatem obojętne, w jakiej kolejności dziecko przepracuje szereg tematów, czy narysuje najpierw konia, a potem fabrykę, czy odwrotnie. Programu nie należy więc w ogóle ustawiać na zasadzie tematów. Taki program nie spełniałby swojej roli. Ważne jest, aby dziecko mogło stale, według własnego zainteresowania, podejmować te tematy, które je najbardziej interesują, które najlepiej z obserwacji zna. A więc pracuje nie w celu poznawania tych tematów, lecz dlatego, że je zna i może na tej podstawie rozwijać swoje malarskie wypowiedzi.

Jest więc rzeczą obojętną, w jakiej kolejności ustawimy tematy, ale nie jest obojętne, w jaki sposób dziecko je wykona. Najmłodsze posiada najmniej rozwiniętą zdolność obserwacji, a żyje przede wszystkim wyobraźnią, zatem ma prawo do największej swobody w pracy. Z czasem, gdy rozwinie się u dziecka zdolność obserwacji i porównywania, a więc w latach późniejszych, ćwiczenia mogą nabrać charakteru studium natury, ale będzie ono nadal naiwne. Wobec tego program powinien obejmować: dla stopni młodszych rysunek i malarstwo z wyobraźni i z przypomnienia; — dla stopni starszych rysunek i malarstwo z pokazu oraz z natury. Wpływ nauczyciela w sensie kierowania pracą narasta stopniowo i zmierza do rozwoju i wzbogacenia cech indywidualnych każdej jednostki.

Zaznaczyć przy tym należy, że uszeregowanie ćwiczeń nie może być ustawione sztywno. Praca przesuwa się we wskazanym kierunku, ale poszczególne rodzaje ćwiczeń zazębiają się o siebie, a często nieuniknione będzie wracanie do poprzednich rodzajów ćwiczeń. W ten sposób przeplatają się one z sobą.

Ważnymi zagadnieniami programu są sprawy techniczne. Powinny one być ustawione zgodnie z rozwojem dziecka. W ciągu lat szkolnych dziecko winno poznać szereg technik rysunkowych i malarskich oraz ich specyfikę, by w końcu odnaleźć tę technikę, która mu najbardziej odpowiada. Program musi więc uwzględniać rysunek piórkiem, czarną kredką i sangwiną, pędzlem, patykiem i ołówkiem, a w zakresie farb można uwzględnić tempery, farby klejowe, pastele i w końcu akwarele (no i w okolicznościach wyjątkowych farby olejne).

Dzieci bardzo chętnie i bardzo dobrze rysują piórem, pędzlem i kredkami. Te techniki można stosować w najmłodszych latach szkolnych, natomiast rysowanie ołówkiem należałoby z uwagi na trudności związane z tym materiałem i bardzo często występujące złe nawyki wycierania i mazania rysunku przesunąć na lata wyższe albo w ogóle zaniechać. Praktyka wykazuje, że łatwiejsze od laserunkowych są malarskie techniki kryjące, stosowniejsza jest więc dla dzieci młodszych tempera i klejów-ka, a dla starszych akwarela.

Podana tu ilość technik urozmaici pracę lat szkolnych, ale nie należy ich podziału traktować schematycznie. Powinny się one z sobą wiązać i zawsze można wracać do poznanej lub ulubionej.

Największą trudnością dla właściwego ustawienia programu, a także dla jego realizacji jest stworzenie logicznej rozwojowej drogi od bardzo swobodnego obrazu z wyobraźni, który nie jest skrępowany żadnymi narzuconymi ograniczeniami i stanowi maksymalnie swobodną i -niezależną wypowiedź dziecka na temat jego wyobrażeń, marzeń i tęsknot, do bardziej zorganizowanej pracy opartej na konkretnej obserwacji natury i jej malarskim wyrażeniu. W ćwiczeniach opartych na konkretnej obserwacji zmierzamy do wyrażenia konkretnej rzeczywistości widzianej w konkretnym ustawieniu przedmiotów, w określonym oświetleniu i w ogóle we wszystkich proporcjach obserwowanego wycinka rzeczywistości, ale nadal nie jest naszym celem martwe, fotograficzne odtworzenie tej rzeczywistości. Jej obraz, jakkolwiek zbliża się do określonego tematu, nie powinien być pozbawiony cech indywidualnego widzenia, a także pewnej naiwności w ujmowaniu i wyrażaniu go. Od początku do końca wypowiedź dziecka powinna zachować w sobie malarski charakter i piękno szczerej, osobistej wypowiedzi naiwnej istoty.

Przechodzenie od jednej fazy programu do drugiej, a także realizacja powinny być płynne. Mówienie o rzeczywistości w coraz bardziej konkretny sposób zaostrza się stopniowo i prawie niedostrzegalnie. Dziecko nie powinno być zmuszane do gwałtownych przeskoków, powinno raczej w swojej pracy malarskiej dojrzewać spokojnie i systematycznie, przy czym rzeczą najważniejszą jest rozbudowanie wartości malarskich wypowiedzi, a więc rozkwit jej czysto malarskiego piękna, a nie opis konkretnej rzeczywistości.

Program nie powinien stwarzać żadnych sztywnych i krępujących ograniczeń i przegródek, a raczej powinien być dyskretną kanwą, na której powstaje w nastroju pełnej swobody coraz piękniejsza praca dziecka.